Heuningbye 101

Die Kaapse heuningby Die Kaapse heuningby (Apis mellifera capensis) is ’n subspesie van die Westerse heuningby wat natuurlik aan die seekant van die Kaapse Plooiberge in die Wes- en Oos-Kaap voorkom. Die Afrika-heuningby (Apis mellifera scutellata) kom noordwaarts deur die res van Afrika voor. Kaapse heuningbye is by gematigde klimaatsones aangepas. Hulle donkerder lywe help heel moontlik met temperatuurregulasie, en hulle kan in koeler weer vlieg. Hulle verskil van alle ander heuningbysubspesies deurdat werkers eiers kan lê wat in die afwesigheid van ’n koningin in vroulike werkers ontwikkel. In alle ander Apis-spesies kan werkers se eiers slegs in manlike heu-ningbye ontwikkel. Die vermoë van Kaapse heuningbywerkers om nog werkers te genereer stel hulle in staat om die korwe van ander heuningbysubspesies oor te neem.

Nektar en stuifmeel Plante maak nektar – ’n oplossing van ongeveer 20% suiker in water – om bestuiwers te lok. Kossoekende bye gebruik nektar vir energie maar stoor die meeste daarvan in gespesialiseerde heuningmae totdat hulle terug by die korf is. ’n By kan ongeveer die helfte van haar liggaamsgewig in nektar vervoer. Terugkerende werkers bring die nektar op en ander werkers stoor dit verder in hulle heuningmae. Ensieme in die bye se heuningmae breek die komplekse suikers in nektar af. Spanne bye in die korf bring die nektar herhaaldelik op en verwerk dit om die suikers te konsentreer. Die werkers in die korf stoor heuning in heuningkoekselle wanneer dit ongeveer 70% water bevat. Hulle dehidreer dit verder deur hulle vlerke te vibreer om lug te sirkuleer. Korftemperature van omtrent 35 °C help ook om heuning te ontwater. Heuning het ’n finale waterinhoud van 16–18%. Bederforganismes kan nie in sulke gekonsentreerde suiker groei nie. Soos mense het bye proteïene en vette sowel as koolhidrate nodig. Hulle kry dit uit stuifmeel wat kossoekende bye in stuifmeelmandjies op hulle agterbene versamel. Kossoekende werkerbye eet nie stuifmeel nie – hulle laai dit in oop selle in die korf af. Werkerbye in die korf meng stuifmeel met nektar en speeksel om fermentasie te inisieer. Die gefermenteerde mengsel word byebrood genoem en is die primêre proteïenbron vir volwasse heuningbye en ontwikkelende heuningbylarwes.

Gedrag

Temperatuurbeheer

Heuningbye is koudbloedig maar kan hitte genereer deur hulle vlerkspiere te vibreer. Dis hoe werkers die korftemperatuur van 35 °C behou. Hierdie is die optimum temperatuur vir jongbyontwikkeling en wasskepping. Werkers kan ook die korf op warm dae afkoel deur hulle vlerke te vibreer. Heuningbye hou gewoonlik op beweeg wanneer buitetemperature onder 7–10 °C val. Hulle raak ook minder aktief teen temperature bo 38 °C.

Kommunikasie

Die heuningbykoningin beheer haar werkers deur feromone vry te stel. Werkers kommunikeer ook deur feromone wat hulle toelaat om ander kolonielede te herken, gevaar uit te wys, verdediging te koördineer, en kolonie-aktiwiteite te organiseer. Werkers kan op grond van reuk tussen gesonde en ongesonde jongbyselle onderskei. Hulle maak ongesonde selle skoon, wat bydra tot die beheer van parasitiese myte en Amerikaanse jongbysiekte. Kossoekende heuningbye kommunikeer inligting deur komplekse bewegings wat byedanse genoem word. Die dansende heuningby vertel haar medewerkers in watter rigting en hoe ver weg hulpbronne soos kos, water, of nesmaakplekke is. Sy stel ook feromone tydens die dans vry. Heuningbye kan ander kolonielede vra om hulle parasiete te verwyder deur ’n versorgingsdans te doen.

Lewensiklus

Heuningbykolonies draai om die koningin. Sy is gewoonlik die enigste by in die kolonie wat eiers lê wat in werkers ontwikkel. Koninginne lewe vir ’n klompie jare terwyl werkers se lewens in weke gemeet word. ’n Gesonde kolonie sal uiteindelik die korf met stuifmeel en heuning vul. Die koningin het dan nie meer plek om eiers te lê nie, so sy en omtrent die helfte van haar werkers sal trek om ’n nuwe kolonie elders te begin. Kolonies kan ook soms hulle koningin aan siekte of ouderdom afstaan. Jong koninginne ontwikkel uit dieselfde eiers as werkers maar ontvang ’n ander dieet. Heuningbykolonies wat ’n nuwe koningin benodig sal verskeie jong koninginne grootmaak. Die eerste een wat uit haar papie kom sal die ander doodmaak. As meer as een gelyk uitkom, sal hulle baklei totdat slegs een oorleef. Die enkele oorlewende koningin begin haar bewind deur met behulp van feromone beheer oor die werkers te neem. Sy vlieg daarna weg om met verskeie mannetjies te paar. Met haar terugkeer sal sy voortaan in die korf bly om oor haar werkers te heers en eiers te lê. Manlike heuningbye word hommelbye genoem. Terloops, bye in die genus Bombus word ook hommelbye genoem, wat verwarrend kan wees. Daar is geen inheemse Bombus-spesies in SA nie. Byeboere vermeerder hulle kolonies deur wilde swerms te vang of bestaande korwe te verdeel. Lees meer oor byekorfbestuur in “Voorbereiding vir bestuiwing” op bl. 66 van hierdie uitgawe.

BOX

Bees and pollination Spring has sprung and pollination season is underway in many deciduous-fruit orchards. Much of our industry relies on pollination services – bees and their keepers. The articles in this issue provide a window into bee biology and beekeeping. We also do a deep dive into managing pollination in netted orchards.

For more on pollination, visit www.freshquarterly.co.za to download the latest Fresh Quarterly, the Hortgro Science technical magazine.

Bye en bestuiwing Lente is hier en die bestuiwingseisoen is in baie sagtevrugteboorde onderweg. Ons bedryf maak grootliks op bestuiwingsdienste – bye en byeboere – staat. Die artikels in hierdie uitgawe plaas byebiologie en byeboerdery in die kollig. Ons fokus ook op die bestuur van bestuiwing in boorde onder nette.

Vir meer oor bestuiwing, besoek www.freshquarterly.co.za om die nuutste Fresh Quarterly, Hortgro Science se tegniese tydskrif, af te laai.